Streszczenie
Zmiany ikonograficzne, które miały miejsce w sztuce attyckiej około roku 560 p.n.e. oraz wzrost popularności Heraklesa wyjaśniane były w czasie ostatnich kilku dekad przez motywowane politycznie pragnienie Pizystrata, by identyfikować go z Heraklesem, ulubieńcem Ateny. Ta interpretacja została po raz pierwszy zasugerowana przez Johna Broadmana, który uważał, że scena apoteozy Heraklesa, bardzo popularna w czasie rządów Pizystrata i jego synów, ukazująca zmianę z pieszego typu podróżowania na rydwan, jest wynikiem przedstawiania przez Pizystrata powrotu Heraklesa z wygnania do Aten w towarzystwie Fyje, przystojnej kobiety, przebranej za Atenę. Hipoteza Broadmana została ostatnio poddana wątpliwości, szczególnie z powodów chronologii. Wyrażając w pełni ideały arystokracji jako warstwy społecznej, postać półbóstwa była niezwykle popularna w sztuce attyckiej. Sceny apoteozy, interpretowane dziś jako warianty ceremonialnej procesji zorganizowanej przez bóstwa, by uczcić ich zwycięstwo w Gigantomachii, zawdzięczają swą popularność, po roku 560 p.n.e., faktowi, że mit zwycięstwa Ateny nad gigantem Asteriosem był podstawą mitu Panatenajów zreformowanych przez Pizystrata. W mojej opinii, zastąpienie, około 560 r. p.n.e., Nereusa Trytonem w scenie bitewnej pomiędzy Heraklesem a bogiem morza może być wyjaśnione przez wpływ Panatenajów na sztukę. W szczególności w przedstawieniach bitwy Herakles jest przedstawiany jako idealny sportowiec i zapaśnik pokonujący wszechmocnego syna Posejdona w walce zapaśniczej. Nereus, który obserwuje walkę, przypomina sędziego, który jest świadkiem poddania się Trytona w zapasach.
Bibliografia
A
Ahlberg-Cornell G., Herakles and the Sea-monster in Attic Black-figure Vase-painting, Stockholm 1984
B
Backe-Dahmen A., Kästner U., Schwarzmaier A., Hommes, dieux, héros de la Grèce, Berlin 1983
Backe-Dahmen A., Kästner U., Schwarzmaier A., Greek Vases. Gods, Heroes and Mortals, Berlin 2010
Bleecker Luce S., Herakles and the Old Man of the Sea, American Journal of Archaeology 26/2, 1922
Boardman J., Herakles, Peisistratos and Sons, RevArch 1 n.s., 1972
Boardman J., Peisistratos and Eleusis, Journal of Hellenic Studies 95, 1975
Boardman J., Herakles, Peisistratos and the Unconvinced, Journal of Hellenic Studies 109, 1989
Bończuk-Dawidziuk U. (red.), Wystawa jubileuszowa Uniwersytet Wrocławski 1811–2011, Przewodnik, Wrocław 2011
Bończuk-Dawidziuk U., Eduard Schaubert (1804–1860), [w:] Bahlcke J. (red.), Schelesische Lebensbilder 112, Insingen 2012
Buschor E., Meermänner, SAWO 2, München 1941
C
Camporeale G., s.v. Tritones-Tritones (in Etruria), [w:] Lexicon iconographicum mythologiae classicae VIII/1
Cook R.M., Pots and Pisistratan. Propaganda, Journal of Hellenic Studies 107, 1987
D
Dobrowolski W., Les modifi cations de la manière de présenter Triton de l’archaïsme tardif, [w:] Mélanges offerts à K. Michałowski, Warszawa 1966
Dobrowolski W., La descente de Thésée au fond de la mer, Bulletin du Musée national de Varsovie 13/1, 1972
Dobrowolski W., O niektórych mitach greckich w plastyce etruskiej VI–V w. Fantastyczna fauna morska (Sur certains mythes marins grecs dans l’art étrusque des VI–Ve siècles av. J.-C.), Thèse du doctorat ès lettres, Faculté d’Histoire, Université de Varsovie, 1974
Dobrowolski W., Mity morskie antyku, Biblioteka Problemów 288, Warszawa 1987
Dobrowolski W., Figurka Trytona z kolekcji Schauberta z dawnych zbiorów Muzeum Uniwersytetu Wrocławskiego, [w:] Uniwersytet Wrocławski. Skarby uniwersyteckich kolekcji, Wrocław 2013
Dobrowolski W., Ercole, Tritone e Panatenee. A proposito di alcuni vasi del Museo di Salerno, Territorio della Cultura [Rivista on-line del Centro Universitario Europeo], Ravello 2013
F
Ferrari G., Héraclès, Pisistratus and the Panathenaea, Mètis. Anthropologie des mondes grecs anciens 9–10, 1994
Fischer-Hansen T., Some Sicilian Arulae and their Signifi cance, Analecta Romana Instituti Danici, VIII Separatum, 1973
G
Glynn R., Herakles, Nereus, and Triton, American Journal of Archaeology 85, 1981
I
Icard-Gianolio N., s.v. Triton, Lexicon iconographicum mythologiae classicae VIII/1
M
Marchiandi D.F., L’Accademia : un capitolo trascurato dell’Atene dei Tiranni, Annuario della Scuola archeologica di Atene a delle Missioni italiane in Oriente 81, 2003
Meijden H. van der, Terracotta-Arulae aus Sizilien und Unteritalien, Amsterdam 1993
P
Pipili M., s.v. Nereus, [w:] Lexicon iconographicum mythologiae classicae VI
R
Raumschüssel M., [w:] Die Welt der Etrusker, catalogue de l’exposition, Berlin 1988
Rose V., Aristotelis qui ferebantur librorum fragmenta, Lipsiae 1886
Rossbach A., Verzeichnis der Gypsabgüsse und Originalien antiker Bildwerke im Königlichen Museum für Kunst und Alterthum an der Universität Breslau, Breslau 1861
Rossbach A., Das Archäologische Museum an der Universität zu Breslau, Breslau 1877
Rossbach O., Griechische Antiken des Archäologischen Museums zu Breslau, Breslau 1889
S
Santi F., Eracle, eroe delle Panatenee, Archeologia classica 58 n.s. 8, 2007
Shepard K., The Fish-tailed Monster in Greek and Etruscan Art, New York 1940
T
Trafficante V., Nethus l’assente. Osservazioni sull’iconografi a delle divinità marine nell’arte etrusca arcaica, [w:] Icone del mondo antico. Un seminario di storia delle immagini, Pavia, Collegio Ghislieri, 25 novembre 2005, Roma 2006
V
Vernant J.-P., Les maîtres de vérité dans la Grèce archaïque, Paris 1967
W
West M.L., The East face of Helicon. West Asiatic Elements in Greek Poetry and Myth, Oxford 1997